Sunday, January 12, 2020

अनुराधा पाटील या कवयित्रीला मिळालेल्या साहित्य अकादमी पुरस्काराच्या निमित्तानं लोकसत्तेच्या चतुरंग पुरवणीत आलेली   त्यांची
मुलाखत - 

मुलाखत कवयित्रीच्या सृजनात्मक प्रवासाकडे कमी आणि स्त्रीला साहित्यविश्वात मिळणारी  सापत्न वागणूक, स्त्रीवादी कलाकृती
याभोवती अधिक फिरते.

स्त्रीवाद हा साहित्य कृतीतून अट्टहासानी अधोरेखित करण्याची गोष्ट  आहे का? तुम्ही स्वतः स्त्री असूनही जर तुम्ही  तुमची कलाकृती
'agender'  ठेवण्याचे धोरण स्वीकारलेत तर त्याद्वारे  साहित्यातील पुरुषप्रधान अपवृत्तीला तुम्ही अनुल्लेखाने मारल्यासारखेच नाही
का होणार!

आता आपली कलाकृती 'agender' ठेवायची म्हणजे काय ? तर तुमच्या कलाकृतीचा सर्व माणसांना irrespective_of  gender
समान रसास्वाद घेता यावा.

शांता शेळके, दुर्गा भागवत, इंदिरा संत, इरावती कर्वे यांनी असा स्वतंत्र स्त्रीवादाचा झेंडा न फडकावताही रसिकांच्या मनात न पुसता
येणारे स्थान निर्माण केले. पण म्हणून त्यांच्या लिखाणात स्त्रीच्या  मनो-भावविश्वाचा उल्लेख नव्हता का? तो होताच!
पण कुठल्याही अभिनिवेशाशिवाय.

स्वाती गोखले 
ठाणे

Wednesday, December 25, 2019

मनालीला आम्ही भावंडे गेलो असताना राजवाड्यामागच्या शाळेतील हा 'हमामा '.......

                   *हमामा* 

माध्यान्ही वृक्षाच्या खाली शाळा ही भरली,
मुले मौक्तिके सरस्वतीच्या जणू  कंठी सजली.
मध्यांतरीच्या सुटीत मोत्ये पांगती सर्वदूरी!
टपटप येथून जाती तेथे मुळी न येती करी.

गुरूजन मेळा सुखे विसावे सावलीत तरूच्या,
मुले विसरती भान खेळता खेळ चेंडूफळीचा.
कुणी धावती धरुनी जोडी शिवण्या दुसऱ्यांना,
सोनसाखळी खेळ तयांचा असा भरा आला.

कोणी धावे पुढे तयाला उचली दुजा वरती,
बाकी हसती खदखद येई आनंदा भरती!
उत्साहाच्या लाटा जाती संतत लय विलया,
लताद्रुमांना तया पाहता हर्ष मनी झाला.

असा हमामा चालत राही भवतालामाजी,
कुणा न घाई अगदी आता घंटा होण्याची!
काल  म्हणे कोणा शहा वाणीयाने ,
              पैठणकराला चोप दिला .

मराठी लोकांची माथी सणकली,
               पोलीस म्हणती दोषी दोघे.

दुसऱ्या दिसाला हात बदलले,
            पाठही बदले हाताखाली .

कविमन लागे शोधाया तात्पर्य,
               श्रेयाला तत्पर संधीसाधू.

लढा तो नव्हता प्रांतप्रांतीयांचा,
               वृत्तीवृत्तीतला दोष असे.

यया कारणाने जमला मराठी,
          ' मॉक ड्रिल ' च मानावे या.
[कवी अनिलांच्या 'बाई या पावसानं '
कवितेवर आधारित .... ]
____________________

* या सोशल मिडीयानं.....*  
____________________

या सोशल मिडीयानं  
उडविली फार धूम,
घरातलं बंद झालं 
परस्पर संभाषण . 

या सोशल मिडीयानं  ... 

दिसभर देई ठाण ,
रात्रीही ना सोडे मान 
नवनव्या पोस्टस् ची 
हा करी पखरण . 

या सोशल मिडीयानं  ... 

बोलघेवडयांना भावे, 
अबोलांस ही आवडे 
उरवी हा देह येथे 
नेई मना सिंधुपार !

या सोशल मिडीयानं  ... 

चिवचिव विचारांची 
कधी राळ प्रचाराची 
पसरवी अफवांना 
कधी ' फॉर्वर्डस् ' मधून  

या सोशल मिडीयानं  ... 

व्हायरल पोस्टस् होती 
कॉपी पेस्ट सर्वां हाती 
प्रतिभेची होई  क्षिती 
भावनांना पडे बेडी नानाविध ' इमोजी ' त 

या सोशल मिडीयानं  ...

याने कामे फार होती 
व्यापाराला मिळे गती 
करी सेवा समाजाची 
देई क्षणार्धात ख्याती 

या सोशल मिडीयानं  ...

याच्या गुणा नाही तोटा, 
नाही दोषांनाही पार
नाही 'तो ' तर खोळंबा,
असे तर अडचण !

या सोशल मिडीयानं  ...

Friday, November 1, 2019

नासदीय सूक्त (भारत एक खोज)

 ''अज्ञात ईश्वराला''  - आरंभगान

नासदासीन नो सदासीत तदानीं नासीद रजो नो वयोमापरो यत ।
किमावरीवः कुह कस्य शर्मन्नम्भः किमासीद गहनं गम्भीरम॥

सृष्टि से पहले सत नहीं था
असत भी नहीं
अंतरिक्ष भी नहीं

आकाश भी नहीं था

छिपा था क्या, कहाँ किसने ढका था

उस पल तो अगम अतल जल भी कहां था

नही थी मृत्यु , जी अमरता भी नही,
नही था दिन, रात भी नही,
हवा भी नही, साँस थी स्वयमेव फिर भी,
नही था कोई कुछ भी , परम तत्त्व से अलग , या परे भी
कर्म बनकर बीज पहला जो उगा,

काम बनकर वो जगा।

कवियों, ज्ञानियों ने जाना ,

असत और सत का निकट सम्बन्ध पहचाना

पहले सम्बन्ध में - हिरण्य
परम तत्त्व उसपर
ऊपर या नीचे ....... वह था बंटा हुआ
पुरूष और स्त्री बना हुआ ....
ऊपर .......नीचे ......
सृष्टि यह बनी कैसे ,

किससे आई है कहाँ से

क्या कोई जानता है ,
बता सकता है

देवों को नही ज्ञान,
वे आए सृजन में क्यों ??


सृष्टि का कौन है कर्ता? कर्ता है या है विकर्ता?
ऊँचे आकाश में रहता
सदा अध्यक्ष बना रहता
वही सचमुच में जानता
या नहीं भी जानता
है किसी को नही पता
नही पता
नही है पता
नही है पता



हिरण्य गर्भः समवर्त्ततागृह् भूतस्य जातः पतिः एका असीत्
सा दधारा पृथ्वीं ध्याम उतेमो कस्मै देवाय हविषा विधेम्

वह था हिरण्य गर्भ सृष्टि से पहले विद्यमान
वही तो सारे भूत जात का स्वामी महान
जो है अस्तित्वमान धरती आसमान धारण कर
ऐसे किस देवता की उपासना करे हम हवि देकर

जिसके बल पर तेजोमय है अम्बर
पृथ्वी हरी भरी स्थापित स्थिर
स्वर्ग और सूरज भी स्थिर
ऐसे किस देवता की उपासना करे हम हवि देकर

गर्भ में अपने अग्नि धारण कर पैदा कर
व्यापाथा जल इधर उधर नीचे ऊपर
जगा जो देवों का एकमेव प्राण बनकर
ऐसे किस देवता की उपासना करे हम हवि देकर

ओअमसृष्टि निर्माता स्वर्ग रचयिता पूर्वज रक्षा कर
सत्य धर्म पालक अतुल जल नियामक रक्षा कर
फैली है दिशाएं बाहु जैसी उसकी सब में सब पर
ऐसे ही देवता की उपासना करे हम हवि देकर
ऐसे ही देवता की उपासना करे हम हवि देकर

१.    त्या वेळेस सत् नव्हते, असतही  नव्हते.  वायू नव्हता, पलीकडे आकाशही नव्हते, कोणावर हे आच्छादन, कोण, कोठे आच्छादले गेले ? त्याला आधार कोणी दिला ? पाणी तरी होते का अगाध, अथांग पाणी ?

२.    तेथे मृत्यू नव्हता, अमर असेही काही नव्हते, तेथे दिवस-रात्र विभागणारी कसली खूणच नव्हती.  एकच वस्तू होती.  प्राण नसतानासुध्दा ती वस्तू स्वयं प्राणमय झाली.  त्या वस्तूखेरीज काहीही नव्हते.

३.    अंधार तेथे होता.  हे सारे अंधाराने व्यापलेले होते; अव्याकृत अशी प्रकृती तेथे होती, अस्पष्ट आणि गूढ असे जे काही होते ते सारे निराकार होते, शून्यवत होते; आणि तपाच्या तेजाने, उष्णतेच्या शक्तीने ते पहिले एक जन्मले.

४.    त्या पहिल्या आरंभातून प्रथम काम उत्पन्न झाला.  काम म्हणजे सार्‍या आत्म्याचे मूळ कारण, मूळ बीज असा ॠषींनी विचार केला; हृदयातील जिज्ञासेने त्यांनी शोधून काढले की जे आहे त्याचा जे नाही त्याच्याशी संबंध आहे.

५.    याच्या उलट विभाग रेषाही वाढली.  त्या वेळेस याच्या डोक्यावर काय होते, त्याच्या खाली काय होते ?  उत्पत्ती करणारे होते, शक्तीही होत्या; स्वच्छंद कर्म इकडे, अनंत शक्ती तिकडे.

६.    कसे कोठून हे सारे जन्मले, कोठून आली ही सारी सृष्टी ?  कोणाला खरोखर हे सारे माहीत आहे आणि कोण याचा पुकारा करू शकेल ?

सृष्टीनंतर हे देव जन्मले, म्हणून प्रथम ती सृष्टी कशी जन्मली हे कोण सांगेल, कोण घोषणा करील ?

७.    तो या सृष्टीचा आरंभ होता, त्याने हे सारे निर्माण केले असेल किंवा नसेलही.

परमोच्च स्वर्गात बसून जो आपल्या डोळ्यांनी या जगाचे शासन करतो, नियमन करतो त्यालाच खरोखर हे ठाऊक असेल किंवा त्यालाही ठाऊक नसेल.


nasadiya sukta bharat ek khoj साठी इमेज परिणाम


Thursday, October 31, 2019

एकला चलो रे

जोदी तोर डाक सुने केउ ना आसे तोबे एकला चलो रे तोबे एकला चलो, एकला चलो, एकला चलो, एकला चलो रे
जोदी केउ कोथा ना कोए ओ रे … ओ ओभागा केउ कोथा न कोए … 
जोदी सोबाई थाके मुख फिराए सोबाई कोरे भोई 
तोबे पोरान खुले … ओ तुई मुख फूटे तोर मोनेर कोथा एकला बोलो रे
जोदी सोबाई फिरे जाए ओ रे ओ ओभागा … सोबाई फिरे जाई 
जोदी गोहान पोथे जाबार काले केउ फिरे ना चाय 
तोबे पोथेर काँटा … ओ तुई रोक्तो माखा चोरोनतोले एकला डोलो रे 
जोदी आलो ना धोरे, ओ रे … ओ ओभागा आलो ना धोरे 
जोदी झोर-बादोले आंधार राते दुयार देये घोरे
तोबे बज्रानोले … आपोन बुकेर पाजोर जालिये निये एकला जोलो रे
जोदी तोर डाक सुने केउ ना आसे तोबे एकला चलो रे तोबे एकला चलो, एकला चलो एकला चलो, एकला चलो रे

रवींद्रनाथ टागोर 

चित्र सज्जा

सेनापती बापट आणि पु.. देशपांडे


डॉ. इरावती कर्वे

jayaprakash narayan साठी इमेज परिणाम
जयप्रकाश नारायण
s.m.joshi साठी इमेज परिणाम
एस. एम. जोशी आणि उजवीकडे साने गुरुजी भाषण देताना
madhu dandavate साठी इमेज परिणाम
मधु दंडवते