नासदीय सूक्त (भारत एक खोज)

 ''अज्ञात ईश्वराला''  - आरंभगान

नासदासीन नो सदासीत तदानीं नासीद रजो नो वयोमापरो यत ।

किमावरीवः कुह कस्य शर्मन्नम्भः किमासीद गहनं गम्भीरम॥

सृष्टि से पहले सत नहीं था

असत भी नहीं

अंतरिक्ष भी नहीं

आकाश भी नहीं था

छिपा था क्या, कहाँ किसने ढका था

उस पल तो अगम अतल जल भी कहां था

नही थी मृत्यु , जी अमरता भी नही,

नही था दिन, रात भी नही,

हवा भी नही, साँस थी स्वयमेव फिर भी,

नही था कोई कुछ भी , परम तत्त्व से अलग , या परे भी

कर्म बनकर बीज पहला जो उगा,

काम बनकर वो जगा।

कवियों, ज्ञानियों ने जाना ,

असत और सत का निकट सम्बन्ध पहचाना

पहले सम्बन्ध में - हिरण्य

परम तत्त्व उसपर

ऊपर या नीचे ....... वह था बंटा हुआ ।

पुरूष और स्त्री बना हुआ ....

ऊपर .......नीचे ......

सृष्टि यह बनी कैसे ,

किससे आई है कहाँ से ।

क्या कोई जानता है ,

बता सकता है ।

देवों को नही ज्ञान,

वे आए सृजन में क्यों ??

सृष्टि का कौन है कर्ता? कर्ता है या है विकर्ता?

ऊँचे आकाश में रहता

सदा अध्यक्ष बना रहता
वही सचमुच में जानता
या नहीं भी जानता

है किसी को नही पता

नही पता
नही है पता
नही है पता

हिरण्य गर्भः समवर्त्ततागृह् भूतस्य जातः पतिः एका असीत् ।

सा दधारा पृथ्वीं ध्याम उतेमो कस्मै देवाय हविषा विधेम् ॥

वह था हिरण्य गर्भ सृष्टि से पहले विद्यमान
वही तो सारे भूत जात का स्वामी महान
जो है अस्तित्वमान धरती आसमान धारण कर
ऐसे किस देवता की उपासना करे हम हवि देकर

जिसके बल पर तेजोमय है अम्बर
पृथ्वी हरी भरी स्थापित स्थिर
स्वर्ग और सूरज भी स्थिर
ऐसे किस देवता की उपासना करे हम हवि देकर

गर्भ में अपने अग्नि धारण कर पैदा कर
व्यापाथा जल इधर उधर नीचे ऊपर
जगा जो देवों का एकमेव प्राण बनकर
ऐसे किस देवता की उपासना करे हम हवि देकर

ओअम ! सृष्टि निर्माता स्वर्ग रचयिता पूर्वज रक्षा कर
सत्य धर्म पालक अतुल जल नियामक रक्षा कर
फैली है दिशाएं बाहु जैसी उसकी सब में सब पर
ऐसे ही देवता की उपासना करे हम हवि देकर
ऐसे ही देवता की उपासना करे हम हवि देकर

१.    त्या वेळेस सत् नव्हते, असतही  नव्हते.  वायू नव्हता, पलीकडे आकाशही नव्हते, कोणावर हे आच्छादन, कोण, कोठे आच्छादले गेले ? त्याला आधार कोणी दिला ? पाणी तरी होते का अगाध, अथांग पाणी ?

२.    तेथे मृत्यू नव्हता, अमर असेही काही नव्हते, तेथे दिवस-रात्र विभागणारी कसली खूणच नव्हती.  एकच वस्तू होती.  प्राण नसतानासुध्दा ती वस्तू स्वयं प्राणमय झाली.  त्या वस्तूखेरीज काहीही नव्हते.

३.    अंधार तेथे होता.  हे सारे अंधाराने व्यापलेले होते; अव्याकृत अशी प्रकृती तेथे होती, अस्पष्ट आणि गूढ असे जे काही होते ते सारे निराकार होते, शून्यवत होते; आणि तपाच्या तेजाने, उष्णतेच्या शक्तीने ते पहिले एक जन्मले.

४.    त्या पहिल्या आरंभातून प्रथम काम उत्पन्न झाला.  काम म्हणजे सार्‍या आत्म्याचे मूळ कारण, मूळ बीज असा ॠषींनी विचार केला; हृदयातील जिज्ञासेने त्यांनी शोधून काढले की जे आहे त्याचा जे नाही त्याच्याशी संबंध आहे.

५.    याच्या उलट विभाग रेषाही वाढली.  त्या वेळेस याच्या डोक्यावर काय होते, त्याच्या खाली काय होते ?  उत्पत्ती करणारे होते, शक्तीही होत्या; स्वच्छंद कर्म इकडे, अनंत शक्ती तिकडे.

६.    कसे कोठून हे सारे जन्मले, कोठून आली ही सारी सृष्टी ?  कोणाला खरोखर हे सारे माहीत आहे आणि कोण याचा पुकारा करू शकेल ?

सृष्टीनंतर हे देव जन्मले, म्हणून प्रथम ती सृष्टी कशी जन्मली हे कोण सांगेल, कोण घोषणा करील ?

७.    तो या सृष्टीचा आरंभ होता, त्याने हे सारे निर्माण केले असेल किंवा नसेलही.

परमोच्च स्वर्गात बसून जो आपल्या डोळ्यांनी या जगाचे शासन करतो, नियमन करतो त्यालाच खरोखर हे ठाऊक असेल किंवा त्यालाही ठाऊक नसेल.